Individuele coaching: hoe en wanneer? Coaching uitgelegd in 6 stappen (met voorbeelden); over hoe een coachingsgesprek verlopen kan.
In deze serie van blogartikelen neem ik je in een aantal ‘longreads’ mee in mijn dagelijkse coachingspraktijk. Met voorbeelden en praktische invullingen. Misschien heb je er iets aan en kun je er direct iets uit toepassen. Graag geef ik je vooral inzicht in wat coaching nu eigenlijk is en hoe het ingezet kan worden.
Deze keer neem ik je mee in de stappen die iemand neemt bij het erkennen van een probleem en het zoeken van hulp.
het gaat niet zo lekker
We hebben allemaal wel eens van die dagen die niet lekker lopen. Met het verkeerde been uit bed gestapt of dat je het gevoel hebt dat iedereen gewoon ‘lastig’ is.
Als dat na een aantal uur of een dag weer over gaat… och, je hebt gewoon wel eens van die dagen. Maar als het vaker voorkomt, of misschien wel dagen achter elkaar duurt, dan wordt het onaangenaam. Tijd om er iets aan te doen!
individuele coaching
stap 1: bewustwording
In de alinea hiervoor beschrijf ik het heel eenvoudig, maar soms kan het weken of maanden duren voordat je door begint te krijgen dat je wel heel erg vaak niet lekker in je vel zit. Praktisch voorbeeld: hoe lang kan het soms duren voordat je doorhebt dat je elke dag dat ene pijntje in je rug hebt? Soms weken. En voordat je uiteindelijk een afspraak maakt bij de dokter; dat duurt nog veel langer.
Het begint allemaal met bewustwording. Jezelf bewust zijn van hoe jij je voelt, wat je voelt, wanneer je dat voelt en hoe vaak je dat voelt.
een voorbeeld
Robbert* werkte een aantal jaar voor dezelfde organisatie en bij dezelfde leidinggevende toen hij in een functioneringsgesprek te horen kreeg dat hij zo snel boos werd. En dat zijn leidinggevende niet snapte hoe dat nou eigenlijk kwam, maar dat hij zag dat de collega’s op de afdeling dat lastig vonden. Robbert schrok, want hij was zich er eigenlijk helemaal niet bewust van dat hij boos was, laat staan dat zijn collega’s er last van hadden.
Na het gesprek met zijn leidinggevende ging hij er zelf op letten. En toen begon het hem pas op te vallen: in de auto onderweg naar zijn werk reed hij veel ‘sportiever’ (zoals hij dat zelf noemde) dan in het weekend. Maar waarom hij dat nou deed? Hij had geen idee.
In dit voorbeeld was het een ander (de leidinggevende) die de aanleiding tot nadenken gaf. Pas toen Robbert het (bij zich)zelf constateerde, vond hij het tijd om actie te ondernemen.
individuele coaching
stap 2: (zelf) actie ondernemen
Na bewustwording van iets onaangenaams ontstaat een behoefte tot actie: je gaat zelf actie ondernemen. De vorm van die actie varieert van niets doen (struisvogelpolitiek; het gaat vanzelf over als ik het negeer) tot actief op zoek gaan naar iemand die kan helpen. Daartussen ligt het zelf aan de slag gaan.
zelf aan de slag
Zelf aan de slag gaan is de actie die de meeste mensen als eerste ondernemen. Maar om zelf patronen om te draaien of te veranderen is niet makkelijk; vaak ben je je er maar nauwelijks bewust van dat je het doet (of denkt), laat staan dat je zelf kunt achterhalen wat de reden is én die reden dan ook nog te veranderen.
praten met een goede vriend(in)
De actie die veel mensen ondernemen is nadenken en praten met een goede vriend of vriendin. De ander stelt vragen en jij antwoordt; jezelf erover horen praten kan zeer verhelderend werken. De meeste vrienden of familieleden met wie je praat, geven je ook meteen adviezen. Adviezen over hoe zij het zouden doen of aanpakken.
Die adviezen probeer je op te volgen… maar heel vaak werken ze niet, juist omdat het de oplossing van een ander is.
terug naar het voorbeeld
Robbert ging nadenken over wat er tijdens het autorijden met hem gebeurde. Wanneer hij nou eigenlijk ‘bozig’ aan het worden was en wat de aanleiding daarvoor was. Hij kwam er niet goed uit. Hij werd gewoon boos op het moment dat hij ‘s morgens opstond en naar z’n werk moest. Hij ergerde zich bij voorbaat aan alles wat hij die dag op zijn agenda had staan. Sterker nog: hij constateerde dat hij heel blij was als hij op vrijdag bij zijn werk weg reed.
Hij ging praten met een familielid met wie hij altijd zulke goede gesprekken had. Die raadde hem aan om telkens aan vrolijke dingen te denken voordat hij naar zijn werk ging. Robbert probeerde het… maar hij vond het moeilijk.
individuele coaching
stap 3: de ‘grote stap’ nemen…
Als je hebt erkend dat je ergens ‘last’ van hebt, geprobeerd hebt om dat te veranderen en dat lukt niet… dan kan dat behoorlijk frustrerend en ook confronterend zijn.
opgeven?
Voor sommigen is dan de oplossing om het op te geven. ‘Het lukt niet, dus laat maar. Het hoort bij mij.’ Maar daarmee is het ‘probleem’ niet verdwenen. In mijn coachingspraktijk ervaar ik juist steeds vaker dat als dergelijke ergernissen aan jezelf genegeerd worden, ze uiteindelijk alleen maar erger en moeilijker worden.
hulp zoeken – de ‘grote stap’ nemen
Voor anderen is dit het moment om hulp elders te gaan zoeken. Voor velen voelt dat als falen of opgeven. Daarom is het ook vaak een grote stap om te zetten. Terwijl het eigenlijk juist antwoord geeft aan je diepste verlangen om te veranderen en je gelukkig te voelen.
terug naar het voorbeeld
In een volgend gesprek met zijn leidinggevende gaf Robbert aan dat hij erkende wat zijn leidinggevende had aangegeven, maar er eigenlijk niet uit kwam om daar wat aan te doen. Het was best moeilijk, zo gaf hij aan.
Zijn leidinggevende gaf aan dat er de mogelijkheid was om met een coach te gaan praten, als Robbert dat zelf ook zou willen. Wat Robbert over de streep trok, was dat de leidinggevende zelf aangaf dat ook hij af en toe gesprekken had met een coach.
individuele coaching
stap 4: hulp kiezen
Vervolgens komt de stap om te kiezen van wie je hulp nodig hebt. Wie zou jou kunnen helpen? En waarmee precies?
een psycholoog of psychiater?
Heb je het idee of gevoel dat waar je last van hebt duidelijk te maken heeft met het verleden? Dan ben je het beste af bij een psycholoog of psychiater. Zij zullen samen met jou op zoek gaan naar het ontstaan van gedragsrituelen in het verleden. Samen onderzoek je wat er in het verleden is gebeurd zodat er een verklaring komt voor wat je nu aan het doen bent. Dit kan soms best lang duren; veel mensen houden zich juist graag schuil achter het verleden en vinden het lastig om te (h)erkennen dat daar een verklaring zit.
Therapie richt zich op specifieke ernstige problemen zoals trauma’s en psychische problemen. Samen met de psycholoog of psychiater ga je op zoek naar de oorzaken van je probleem.**
een coach?
Een coach zal juist, samen met jou, meer naar de toekomst kijken. Wat gebeurt er in het hier en nu en wat kunnen we daaraan doen om de toekomst te veranderen? Dit vraagt een actieve houding van jou om te onderzoeken en te beseffen wat je nu doet en wat daar de gevolgen van zijn. Om vervolgens te analyseren wat daar dan in veranderd kan worden om het ‘morgen’ beter te hebben.
Coaching ondersteunt levenssituaties, verbetert prestaties en creëert wenselijke situaties. Samen met de coach zoek (en vind) je de oplossing voor je probleem.**
terug naar het voorbeeld
Robbert vond, na overleg met zijn leidinggevende, dat hij eerst met een coach aan de slag zou gaan om de dagelijkse situatie op zijn werk (voor hem én voor zijn collega’s) te verbeteren. Als uit de gesprekken zou komen dat er dieper liggende issues aan ten grondslag liggen, zou een gesprek met een psycholoog nog altijd tot de opties behoren. Maar beiden hadden ze vooralsnog niet de indruk dat dat het geval was.
individuele coaching
stap 5: eerste gesprek met een coach
En dan is een eerste gesprek met een coach soms best wel spannend. Maar eigenlijk ook weer niets om je zorgen over te maken: de coach zal er alles aan doen om het gesprek zo aangenaam mogelijk te laten verlopen, ook hij/zij heeft daar een belang bij…
kiezen van de coach
Het begint uiteraard met een keuze maken. Daarover in een andere blog binnenkort meer. Die keuze kan zijn op basis van de ervaringen van anderen die jij vertrouwt. Of gewoon gezocht op internet en over hem/haar gelezen (en de profielfoto bekeken).
Uiteraard kan het zijn dat je een coach aangeboden wordt via je werk. Maar dat kan nooit een verplichte keuze zijn; je moet immers een ‘klik’ hebben met je coach! Anders ga je nooit persoonlijke zaken vertellen en zal het ‘probleem’ nooit helemaal helder op tafel komen. Daar heb jij niets aan, de coach kan zijn/haar werk niet goed doen en de organisatie wordt er niet beter van.
het eerste gesprek
Het eerste gesprek is van groot belang. Je moet al meteen in het begin het gevoel hebben dat jij je coach kunt vertrouwen. Daarom zal de coach er dan ook alles aan doen om zo’n eerste gesprek aangenaam te laten verlopen: dat jij je op je gemak voelt en dat jij voelt dat je alles kunt vertellen zonder je ergens zorgen over te maken.
In zo een eerste gesprek vertel je alles wat je wilt vertellen. Dat kan daadwerkelijk alles zijn, maar het kan ook zijn dat je een deel vertelt. Het is aan de coach om vragen te stellen over waarom je gekomen bent en wat je van de coaching verwacht.
De coach zal in dat eerste gesprek vervolgens aangeven wat hij/zij denkt dat er in de coachingsgesprekken gaat gebeuren en wat zijn/haar aanpak is. Want zoveel coaches, zoveel verschillen. Ook coaches zijn ‘maar’ mensen en daarom net zo verschillend in hun aanpak of methodiek als ieder ander.
Als jij het gevoel hebt dat het klikt met je coach en jij vertrouwen hebt in de manier waarop je coach het gaat aanpakken, dan is de start gemaakt.
terug naar het voorbeeld
Zo had Robbert een eerste gesprek met mij als zijn coach. In dat gesprek legde hij uit wat er aan de hand was en gaf ik als coach aan wat ik daarin kon betekenen voor hem.
Eerst hadden we samen een korte verkenning van de situaties waarin hij boos was en hoe dat voelde of eruit zag. Als coach stelde ik daarbij vragen zonder enig oordeel, maar liet Robbert bewust worden van wat hij deed en wat hij voelde. Zulke (en zoveel) vragen had nog niemand hem eerder gesteld… hij hoorde zichzelf vertellen wat er gebeurde met hem en zijn omgeving.
Hij trok al snel zelf de conclusie dat het best wel heel veel was waar hij ‘s morgens op een werkdag aan moest denken. Wat een enorme berg aan taken en losse eindjes dat waren. En dat hij eigenlijk helemaal geen overzicht had.
Meteen in dat eerste gesprek zijn we samen op zoek gegaan, heel praktisch, op welke manieren hij overzicht kon krijgen in alles wat hij op zijn werk moest doen. In dat samen onderzoeken (en vragen door mij als coach) kwam hij op het idee om een digitale manier van taken bijhouden te gaan gebruiken waar hij binnen één specifiek project gebruik van had gemaakt. Hij had er nog niet eerder aan gedacht om dat voor al zijn taken te gebruiken.
En zo ging Robbert na het eerste gesprek op weg om zijn taken, to-do’s en projecten bij te houden in een digitaal systeem.
individuele coaching
stap 6: vervolggesprekken met een coach
Soms is één gesprek voldoende, soms zijn meerdere gesprekken nodig. Dat laatste speelt vooral wanneer de patronen en gewoonten heel diep zijn ingesleten of als ze onderdeel uitmaken van een groter geheel van ‘problemen’.
onderdeel van een groter geheel
Soms is het ‘probleem’ onderdeel van een groter geheel, maar kom je daar pas na enkele gesprekken achter. Je hebt het een opgelost, en dan begint een ander probleem. Of je krijgt het probleem niet opgelost omdat eerst andere zaken een praktische plaats moeten krijgen.
diep ingesleten
Als na enkele gesprekken blijkt dat de issues die spelen diepgeworteld zijn in gebeurtenissen in het verleden, dan zal de coach aanraden om naar een psycholoog of psychiater te gaan. Pas als daar de issues uit het verleden een plaats hebben gekregen, kun je weer met een coach verder om praktisch en in de dagelijkse praktijk aan de slag te gaan.
terug naar het voorbeeld
Met Robbert had ik afgesproken dat hij op het moment dat hij dat zelf nodig vond weer opnieuw een afspraak zou maken. We konden namelijk geen van beiden inschatten of het digitaal bijhouden van alle taken en projecten ook in de praktijk de oplossing was voor het ‘boos zijn’.
Vijf weken na de eerste afspraak kwam Robbert weer langs voor een coachingsgesprek. Het digitaal bijhouden had zeker geholpen. Het kostte hem best veel tijd, maar het gaf zo veel overzicht dat hij zich niet meteen ‘s morgens bij het wakker worden zorgen begon te maken. Maar geërgerd was hij eigenlijk nog steeds. Boos was hij niet meer.
In dat tweede coachingsgesprek onderzochten we samen waar hij dan zo geërgerd over was. Hij voelde veel verantwoordelijkheid voor al zijn taken en doelen. Door mijn vragen ontdekte hij dat hij soms zelfs taken van anderen overnam, omdat hij vond dat ze het niet goed deden. Maar ook dat hij eigenlijk zoveel deed, dat er niet genoeg uren in de dag waren om alles uit te voeren; hij was nooit klaar. En daar ergerde hij zich aan.
Uiteindelijk bespraken wij hoe hij de verantwoordelijkheid bij de anderen kon laten liggen: hij ging voortaan een duidelijke opdrachtomschrijving maken die hij anderen zou gaan mailen; dan wist iedereen wat hij van de ander verwachtte. Daarnaast kwam hij tot de conclusie dat het digitale systeem dat hij bijhield met al zijn taken en projecten, een prima manier was om bij zijn leidinggevende aan te geven dat hij te veel taken en projecten had. Hij zou het nog twee maanden gaan bijhouden en dan daarover in gesprek gaan met zijn leidinggevende.
Tot slot vertelde hij nog dat hij soms moeite had om in een gesprek niet boos te worden (op de ander). Samen speelden wij enkele van die situaties na, waarbij Robbert de ene keer zichzelf was en de andere keer die ander in dat gesprek. Als coach vertegenwoordigde ik telkens de andere rol.
In die laatste kleine rollenspellen ervoer hij de kracht van houding en opstelling aan tafel. Dat hij (en de ander) zich beter voelde als ze naast elkaar zaten dan aan een rechthoekige tafel tegenover elkaar. Hij zou het meteen in de praktijk gaan toepassen.
tot slot
In het voorbeeld van Robbert heb ik hem na dat tweede gesprek nooit meer gezien. Enige maanden later mailde hij mij nog dat alles goed ging. Zijn leidinggevende had hem gecomplimenteerd over zijn houding, verbeterde gesprekstechnieken en duidelijkheid. Echt fluitend over de gang liep hij niet; dat zat gewoon niet in zijn aard…
*Uiteraard zijn de namen in mijn blogartikelen fictief om de vertrouwelijkheid van coachingsgesprekken te waarborgen. Bovendien zijn gebeurtenissen van verschillende (soortgelijke) coachingsgesprekken samengevoegd om de anonimiteit van de coachee te garanderen.
**Ten behoeve van dit artikel is het eenvoudig en simpel geformuleerd; er zijn hele rapporten geschreven over de verschillen en overeenkomsten tussen therapie en coaching, maar dat gaat te ver voor dit artikel.
lees ook de andere blogs in de serie ‘individuele coaching in de praktijk’:
[…] coaching uitgelegd in 6 stappen […]